A amiga Rosana compartiu
un enlace que me fixo pensar. Parva de min non se me ocorrera nunca que ademáis dos problemas coa lingua podía compartir e verme reflexada nos sentimentos doutros neofalantes.
Porque é claro, eu non mamei o galego. Meus pais falaban castelán e meus avós falábano tamén con eles e connosco, só o falaban meus avós entre eles, porque coa súa xeración falar castelán era sinónimo de cultura e prosperidade.
O primeiro recordo que teño de querer falar galego debeu ser cando tiña uns nove ou dez anos, no colexio tiñamos Naturais, Sociais e Galego e a min ocorréuseme dicir durante unha comida familiar que me gustaba o galego. Non lembro as respostas dos demáis, que é posible que foran acenos coa cabeza asentindo, pero lembro a resposta do meu tío, algo así coma: "Pero cómo te va a gustar eso, si es feísimo, es muy bruto y es de paleto". Non foi a última vez que escoitei un comentario semellante, de feito coido que poderiamos ter hoxe unha conversa sobre o feo que é o acento galego co bonitos que son os demáis. Pois se era así non podería gustarme. Polo menos, aínda que me gustase, non o volvería dicir.
A miña vida co galego restrinxiuse ás clases, onde parece ser que non sabelo da casa me favorecía á hora de facer os exames en galego normativo, así que, como se me daba aparentemente ben, a min seguía a gustarme.
É curioso que todo o contacto que tiña co galego vivo eran os alunos internos que había en BUP e COU (son un dinosauro, igual ca miña nai cando me falaba de reválidas) e que estaban claramente diferenciados do resto, para confirmar aquela afirmación de meu tío de que "era de paletos" e só o falaban os rapaces que viñan da aldea, que tiñan animais na casa, que non "avanzaran"... dáme vergoña dicilo, pero todo parecía indicar que era así, eran menos.
Digo que é curioso porque falando estes últimos anos cunha amiga e compañeira que viviu onda min e estudiou comigo, ela non é consciente de que na cidade onde viviamos NINGUÉN falase en galego nos comercios, na escola, pola rúa,... porque na súa casa si falaban en galego.
Logo marchei (viñen) estudiar fora, tiña mozo e ese primeiro ano os dous estabamos estudiando aquí. Eu mudei da residencia de estudiantes para un piso e, ademáis dunha rapaza de Vigo coa que fixen amizade e doutras que xa coñecía da residencia e de antes, relacionábame máis cos seus compañeiros de piso. De toda esta xente non había NINGUNHA persoa galegofalante, pero si notei algo distinto en Lugo: pola rúa escoitábase falar en galego, os comerciantes vendíanche cousas en galego (e ó parecer non por iso a xente deixaba de mercar). Iso foi parte do que me namorou de Lugo: a xente falando galego como algo normal, as hortas (xa desaparecidas) de camiño á Facultade, a señora en bata de casa e zapatillas collendo o pan, o galo que se escoitaba dende o noso piso (un galo na cidade!), a señora que pasaba pola rúa entre os coches tirando dun carro cargado de herba,... Supoño que o mesmo que facía que a miña avoa paterna me preguntara se me gustaba a cidade, e logo o acompañara de que "es que Lugo es un pueblo grande". Iso mesmo foi o que me namorou, unha cidade rural, aínda que xa mudou moito dende entón.
Logo daquel primeiro ano meu mozo rematou e marchou, e pouco a pouco fun facendo máis amizade coas compañeiras de piso. Eramos catro: unha portuguesa castelánfalante (sempre dixo que falaba castelán porque o galego era tan parecido ó portugués que non o diferenciaba e sempre acababa falando portugués); unha rapaza da costa coruñesa, filla de leoneses e asturianos, tamén castelánfalantes; e unha de Santiago á que non esqueceremos nunca e grazas a quen nos unimos moito máis as outras tres.
A pandilla e o mozo que tiña daquela a portuguesa eran galegofalantes, da Costa da Morte, e con eles pouco a pouco comecei a soltarme e falar o meu galego artificial, en frases soltas, en conversas interesantes, cómodamente, sen sentirme xulgada. Lembro especialmente os pés que me botaba o único rapaz da pandilla que era de Pontevedra e que coido que me entendía, como aquela vez que quería dicir maniotas e non era quen de lembrar cal era a palabra correcta, porque "agujetas" obviamente non era.
Tamén lembro os debates interesantes nos que a portuguesa dicía que lle parecía máis lóxico o que facía eu, cambiando de rexistro segundo o idioma que me falara o outro interlocutor, que o que facía o seu mozo falando sempre en galego, e comparando a situación cunha conversa entre dúas persoas que saben inglés e francés e teñen conversas falando un en inglés e outro respostando en francés. Ese día decateime do difícil que pode ser para unha persoa de fóra comprender o noso bilingüismo, a convivencia de dúas linguas no mesmo tempo e lugar. E tamén que daquelas eu respostei que falaba os dous porque sempre fora castelánfalante, cando en realidade o que me pasaba era que eu comezaba aínda a falar galego cando me falaban en galego e faltábame confianza, prática e soltura coma para falalo tamén cos que me falaban en castelán.
Hoxe ségueme a faltar, de feito tiven un shock hai máis dun ano cando descubrín que nin sequera era consciente de estar colocando mal os pronomes cando para o resto era máis ca evidente; os os e os es pechados non existen e aínda que soubera onde poñelos non sabería dicilos; coa familia e os amigos de antes fago tímidos intentos de falar en galego e axiña acabo falando en castelán porque me sinto "rara"; e coa xente castelánfalante que entende o galego remato falando tamén en castelán sen saber como (moitas veces esa xente anímame a seguir falando en galego, e eu teño que explicar que non o fago á mantenta, que fun sempre castelánfalante e "váiseme"); outras veces sinto vergoña cando unha persoa que mamou o galego me di que fala mal e que eu si sei falar, e demostra o que nos queda por andar se o artificial se identifica coma bo, igual que identificar á xente da cidade coma xente "que sabe", cando está claro que non sabemos nada, nin sequera temos no noso galego artificial palabras para realidades que non coñecemos (eu xa pasaba dos vinte anos cando un amigo tivo que explicarme que naquela parte do prado asulagada que el chamaba trollo, e hoxe sei que tamén pode ser unha braña, era mellor pisar onde había herba e non onde había terra, para non mollar os pés).
Quen me coñece seguro que me escoitou algunha vez, falando de como comecei a falar galego, o mal que me sentou cando o meu mozo daquelas veu a unha comida con aquela nova tropa miña coa que falaba galego e cando marchamos riu e dixo que estaba ridícula falando en galego, que non me pegaba nada, e que se notaba moitísimo que tiña que ir pensando e traducindo o que quería dicir... creo que é polo único que lle gardo rancor, e ó mesmo tempo este feito indicou que ía haber un final, que compañeiro se ri dalgo que é importante para ti?
Sígoo intentando, a diario, e supoño que non podo evitar sentirme ás veces coma unha emigrante en terra allea, sen saber as tradicións (as expresións) da nova terra pero sen se sentir totalmente a gusto cando volve a casa porque xa foi tomando costumes de fóra (porque falando castelán agora sáenme palabras en galego).
E pregúntome aínda polo seguinte paso, a seguinte xeración, os Tartarouchos e os que son coma eles, fillos de neofalantes, que aprenderon colocando mal os pronomes e afianzárono rodeados de castelán, que perden progresivamente o galego durante o curso e recupérano un pouco durante o verán, que falan castelán automáticamente diante dun neno ou nena, e incluso xogan en castelán entre elas, porque saben que os nenos non falan galego,... que futuro lle agarda ó galego?
Nós e os nosos fillos son o seu futuro, o futuro está no presente, na nosa boca a nosa lingua.
Eu seguirei a intentalo.
Nota: As fotos non teñen nada que ver, pero tiña que enfeitar isto un pouco ;)
Ao fío do artigo do domingo, o último informe ordinario publicado polo Valedor do Pobo, o do 2012, é unha boa fotografía da provincia de Lugo, polo menos en canto a estatísticas.
